Yeşil Bina Değerlemesi

Yeşil bina; yerleşimden tasarıma, inşaata, işletmeye, bakıma, yenilemeye ve yıkıma kadar bir binanın yaşam döngüsü boyunca çevresel açıdan sorumlu ve kaynak açısından verimli yapılar oluşturma ve süreçleri kullanma uygulamasıdır. Bu uygulama; ekonomi, kullanışlılık, dayanıklılık ve konfor gibi klasik bina tasarımı kriterlerini genişletmekte ve tamamlamaktadır.

ÇEDBİK’e göre yeşil binalar; konum seçiminden itibaren yaşam döngüsü boyunca ele alınan, kapsamlı bir bakış açısıyla ve sosyal & çevresel sorumluluğa dayalı olarak planlanan, iklim koşullarına ve bölgeye özgü olarak şekillendirilen, gerektiği kadar kaynak kullanan, yenilenebilir enerjiye odaklanan, doğal ve atık üretmeyen malzemelerin tercih edildiği, katılımcılığı özendiren, ekosistem hassasiyeti taşıyan, sürdürülebilir yapılardır. Yeşil yapılar doğal ışık ve iyi bir iç mekan hava kalitesiyle kullanıcıların sağlığını ve üretkenliğini koruyup geliştirirken, yapım ve kullanım sırasında doğal kaynakların tüketimine duyarlı olup, çevre kirliliğine neden olmayan, yıkımından sonra diğer yapılar için kaynak oluşturan ya da çevreye zarar vermeden doğadaki yerine geri dönen yapılardır (Sev, 2009).

Yeşil binalar,

sosyal ve çevresel faktörler dikkate alınarak tasarlanan,
bulunduğu bölgenin iklim ve doğa koşullarına uygun,
yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanan,
sürdürülebilir atık yönetimini sağlayabilen,
çevreye duyarlı ve sürdürülebilir binalardır.

Yeşil bina aynı zamanda sürdürülebilir veya yüksek performanslı bina olarak da tanımlanmaktadır. Sürdürülebilir bina; yaşam döngüsü süresince arazi seçimi, yerleşim, tasarım, konstrüksiyon, işletim, bakım ve yıkım süreçleriyle insan sağlığı ve çevre üzerindeki negatif etkileri azaltılmış, enerji, su ve malzemenin etkin olarak kullanımına odaklanmış bir tasarım sonucu ortaya çıkan üründür (Cassidy ve Wright, 2003). Appraisal Institute tarafından verilen “Yeşil Ticari Binaların Değerlendirilmesi (2023)” eğitiminde yeşil bina ve sürdürülebilir bina ile ilgili farklar aşağıdaki gibi belirtilmiştir;

“Sürdürülebilir bir bina (yüksek performanslı bina), yeşil binadan daha geniş bir perspektife sahiptir. Özellikle, mimarlık ve tasarım topluluklarında kabul edildiği üzere, gerçekten sürdürülebilir bir bina, tamamen kendi kendine yeterli, sosyal açıdan eşitlikçi ve doğal sistemlerle uyumlu bir şekilde dengeyi sonsuza kadar korumasını sağlayan tasarım ve inşaat süreçlerine dayanmaktadır. Yeşil ve sürdürülebilir bina terimleri arasında örtüşen konular olmakla beraber aynı şeyi ifade etmemektedirler.”

Yeşil yapılar doğal ışık ve iyi bir iç mekan hava kalitesiyle kullanıcıların sağlığını ve üretkenliğini koruyup geliştirirken, yapım ve kullanım sırasında doğal kaynakların tüketimine duyarlıdır, çevre kirliliğine neden olmaz, yıkımından sonra diğer yapılar için kaynak oluşturur ya da çevreye zarar vermeden doğadaki yerine geri döner (Sev, 2009). Yeşil binalar, küresel iklim değişikliğine neden olan insan aktivitesinin artan rolünün farkında olan küresel tepkinin bir parçası olarak da görülmektedir. Yeşil binalar, binaların çevre ve insan sağlığı üzerindeki etkilerini göz önünde bulunduran yeni teknolojinin kullanıldığı inovatif binalardır. Yeşil binalar, yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelen, atık suların geri kazanımını sağlayan, gün ışığından olabildiğince faydalanan, etkin ısı yalıtımı olan ve yapının gerekli enerjiyi kendisinin ürettiği binalardır (Yudelson, 2008). Bu hedefler, bir binanın yaşam döngüsünü kapsayan ve sürdürülebilirlik ilkesini temel alan önemli kavramları içermektedir. Daha iyi oturum (binanın yönelişi), tasarım, malzeme seçimi, inşa, operasyon, bakım, nakil ve mümkün olduğunca yeniden kullanma kavramları bu hedefleri amaçlayan stratejileri içermektedir.

Sertifika sistemleri ise bir binayı yeşil yapan kriterlerin tanımlanması adına önem arz etmektedir. Sertifika sistemleri tarafından, bir binanın ne derecede ve hangi yönleriyle yeşil bina olduğu sınıflandırılmaktadır. USGBC Yönetim Kurulu Üyesi Mark MacCracken’in belirttiği üzere sertifika sistemleri; yeşil binayı bir kavram olmaktan çıkarıp gerçeklik kazandırmıştır.

Yeşil binalar, ekonomik, ekolojik ve sosyal yönden fayda sağlamaktadır. Ekonomik açıdan, yeşil binaların işletme giderleri daha düşüktür. Yeşil binalar ekonomik anlamda sürdürülebilirliği destekleyici olduğundan, ekonomik performansı da olumlu etkilemektedir. Ekolojik anlamda yeşil binalar, biyoçeşitliliği ve ekosistemleri korumaktadır. Özellikle bu konuda öne çıkan sürdürülebilir atık yönetimi, yeşil binalarda önem arz eden bir uygulamadır. Sosyal anlamda ise, yeşil binalar kullanıcıların konfor ve sağlığını olumlu yönde etkilemektedir. Yeşil binaların başlıca sağladığı faydalar;

- Binalardan kaynaklı karbondioksit salınımını azaltması,
- İnşaat aşamasında çevre tahribatını en aza indirgemesi,
- İşletme masraflarının azalması,
- Yenilenebilir enerjinin kullanımını ve geliştirilmesini sağlaması,
- Hafriyat ile ortaya çıkan atık malzemenin değerlendirmeye alınması,
- Yeşil çatı uygulaması ile yağmur sularının biriktirilip kullanılması,
- Doğal ışıktan yararlanması,
- Enerji tasarrufu sağlaması,
- İzolasyon sistemleri ile ısıtma soğutma maliyetlerinin azaltılması,
- Binanın değerini artırması,
- Kullanıcılara daha sağlıklı ve verimli ortamın sunulması,

Kentsel yaşam alanlarına değer katması olarak sıralanabilmektedir (Erdede ve Bektaş, 2014).

Yeşil Bina Sertifikaları

Yeşil bina sertifikası, binaların sürdürülebilir amaçlar doğrultusunda inşa edildiğini veya yenilendiğini belgeleyen sertifikadır. Geçerliliğini koruyan 10 farklı yeşil bina sertifikası bulunmaktadır. Bunlar;

LEED Sertifikası
BREEAM Sertifikası
DGNB Sertifikası
Green Globe Sertifikası
Green Star Sertifikası
B.E.S.T Sertifikası
Well Sertifikası
HQE Sertifikası
ITACA Sertifikası
Active House Sertifikası’dır.

Tüm bu sertifikasyon sistemleriyle beraber Türkiye’de geçerliliğini yeni oluşturmakta olan YeS-TR Sertifikası ile yerel bir yeşil bina sertifikasyon sistemi geliştirilmiştir.

DGNB Sertifikası (Deutsche Gesellschaft Für Nachhaltiges Bauen – Alman Sürdürülebilir Yapı Sertifikası), kentsel arazilerin ve konutların sürdürebilirliğini kapsayan bir yeşil bina sertifikasıdır. Bu sertifikaya göre binanın iç etkilerinden çok dış etkileri ön plandadır. Almanya’nın öne çıkardığı bir süreç olsa da tüm dünyada kurumsal bazlı yapılarda kullanılmaktadır.

Green Globe Sertifikası, “Yeşil Küre” olarak tanımlanan aynı zamanda turizm ve seyahat alanında faaliyet gösteren binaların sürdürülebilirlik kapsamına girmesini ifade eden bir yeşil bina sertifikasıdır. Turizm amaçlı yapılan işlemlerde ortaya çıkacak atıkların kontrolünü gerçekleştirmek, yapılan işlemlerin daha az enerji harcamasını sağlamak, oluşan atıklardan geri kazanım ya da geri dönüşüm elde etmek süreçlerini kapsar.

Green Star Sertifikası, 2003 yılında Avustralya Yeşil Bina Konseyi (GBCA) tarafından binaların çevresel tasarımı ve yapımı için geliştirilen bir değerlendirme sistemidir. Green Star bir binanın ideal koşullarda tasarım, yapım ve yönetim süreçlerinin çevresel potansiyelini ölçer. Green Star sertifika sistemi, binaların çevresel değerlendirmesinde ortak bir dil oluşturulması ve sürdürülebilir tasarıma öncülük edilmesi için toplumsal bilincin arttırılmasını sağlamak için oluşturulmuştur.

B.E.S.T Sertifikası, yeşil binalar alanındaki araştırmalara ve çalışmalara devam eden Çevre Dostu Yeşil Binalar Derneği (ÇEDBİK)’nin yeni konut projelerinde uygulanmak üzere Türkiye koşullarına uygun oluşturduğu sertifika sistemidir.

Well Bina Standardı Sertifikası, yeşil bina ve sağlıklı bina kavramlarının birleşmesi ile oluşmuş dünyanın önde gelen sağlıklı bina sertifikasyon sistemidir. Bina ve yapılı çevrenin insan sağlığını etkileyen unsurlarını ölçen, sertifikalandıran ve izleyen, bağımsız kuruluşlarca denetlenen, performans tabanlı bir sertifikasyon sistemidir. WELL sertifikalı binalar kullanıcılarının; aktivite seviyelerini, beslenme alışkanlıklarını, ruhsal durumlarını, uyku düzenlerini, üretkenliğini ve performansını etkileyen diğer faktörleri göz önünde bulundurarak tasarlanır.

HQE Sertifikası, yerel yönetmeliğe göre yangın notu oluşturulması açısından geliştirilmiş bir sertifikadır. Bu sertifika içeriğinde, binanın çevresel performansını artırmak amacıyla yangının oluşturacağı rahatsızlıkların önlenmesi için plan yapılması, konutlardan hızlı ve emniyetli kaçışlar (alarmlar, tahliye planı, yeterli sayı ve genişlikte kaçış koridorları, acil durum aydınlatması, yangın dayanımı, dumandan arındırma), alevin ve dumanın yayılmasının sınırlandırılması (riskli yapılarla mesafe, riskli alanların izolasyonu, kompartımanlara ayırma, malzemenin yangına tepkisi), acil durum ekiplerinin müdahale imkanları (yolların uzunluğu, genişliği, erişilebilir cephelerin varlığı, yangın söndürücüler, algılama, alarm), yüzey bitirmelerinin yangın riskleri açısından binaya uyumu, yangınla mücadelede kullanım bakımından su tüketimi ile ilgili içeriklere yer verilmiştir.

ITACA Sertifikası, İtalya’nın birçok bölgesindeki farklı türde binaların (örneğin konut, ofis, ticari ve endüstriyel – hem yeni inşaat hem de yeniden yapılanma için) çevresel sürdürülebilirlik seviyesi sertifikasyonunu kapsar.

Active House Sertifikası, binanın bazı kriterler çerçevesinde değerlendirilip, uygulamaya geçilmesini kapsamaktadır. Active House yeşil bina sertifikası için değerlendirme kriterleri; binanın havalanma kanalları ve bina içerisinde kapalı alandaki atmosfer kalitesi, güneş ışığından yararlanılarak enerji kazanım yollarının sağlanması ve bina tasarımı için konfor ortamının aranmasıdır.

Yeşil Sertifika YeS-TR, Türkiye’de yeşil bina sertifikasyon sistemleri kapsamında geliştirilen yerel bir sistemdir. YeS-TR, Türkiye Cumhuriyeti Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (ÇSİDB) tarafından oluşturulmuş ve uygulamaya konmuştur. YeS-TR’nin temel amacı; Türkiye genelinde enerji verimliliği, çevre dostu bina ve yerleşme uygulamalarını teşvik etmektir. Bu sistem sayesinde, binaların ve yerleşkelerin çevresel etkileri azaltılarak sürdürülebilir bir yapılaşma sağlanması hedeflenmektedir.

Bir bina veya yerleşke sahibinin Yeşil Sertifika YeS-TR almak istediğinde, Yeşil Sertifika YeS-TR uzmanına başvurması ile süreç başlamaktadır. Daha sonrasında Bakanlık tarafından yetkilendirilmiş bir değerlendirme kuruluşu tarafından “Ulusal Değerlendirme Kılavuzu” doğrultusunda bina veya yerleşke değerlendirilir ve puanlanır. Bu değerlendirme sonucunda sertifika seviyeleri belirlenmektedir.

YeS-TR sertifikası, binaların çeşitli özelliklerini değerlendiren modüllerden oluşmaktadır.

Bütünleşik Bina Tasarım, Yapım ve Yönetimi (BBT): Bu modül, projenin bütünleşik bir proje teslim sürecini yönetmeyi amaçlamaktadır.
Yapı Malzemesi ve Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi (YMD): Bu modül, doğal kaynakların etkili kullanımını ve malzemelerin insan sağlığına olan etkisini ele almaktadır.
İç Ortam Kalitesi (İOK): İOK, iç mekanlarda konfor koşullarını iyileştirmeyi ve iç hava kalitesini artırmayı hedeflemektedir.
Enerji Kullanımı ve Verimliliği (EKV): Bu modül, binaların enerji verimliliğini artırmayı amaçlamakta, enerji ihtiyacını azaltmakta ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını teşvik etmektedir.
Su ve Atık Yönetimi (SAY): SAY, sürdürülebilir su kullanımını teşvik etmekte ve evsel atık yönetimini planlamaktadır.
İnovasyon Bina (İNO): İNO modülü, çevre dostu uygulamaları ve bilinçli kullanıcı profillerini teşvik etmektedir.

YeS-TR sertifikası; yeni ve mevcut binalar için geçerli olup konut, ofis, otel, alışveriş merkezi, eğitim ve sağlık kullanımlarına sahip binalar için başvuru yapılabilmektedir. ERKE Tasarım ekibindeki YeS-TR uzmanları 2007 yılı itibariyle 150’nin üstünde projeye Yeşil Bina Danışmanlığı vermiştir. Aktif olarak Türkiye’de ve İngiltere, İsviçre, Malta, İtalya Güney Kore, Suudi Arabistan, Mısır olmak üzere birçok ülkede 70’in üzerinde Yeşil Bina Sertifikası projesi devam etmektedir.

Yeşil bina sertifikaları, derecelendirme gereksinimleri açısından ayrışmaktadır. Her sertifikanın önceliği sürdürülebilirliği sağlamak olsa da içerdiği kriterler bakımından farklılıklar göstermektedir. Yeşil bina sertifikaları arasında en yaygın kullanılan sertifikalar LEED ve BREEAM sertifikalarıdır.